niedziela, 27 listopada 2011

CZARNA MAMBA

           Wśród największych jadowitych węży żyjących obecnie na naszej planecie nie sposób pominąć czarnej mamby . Gatunek ten występuje od Etiopii po południową Afrykę . Choć czarna mamba należy do grupy węży nadrzewnych , to jednak bardzo często można ją zobaczyć na ziemi . Takie spotkanie należy do bardzo niebezpiecznych , jest to bowiem jeden z najszybszych węży świata . Bardzo urodziwy , ciemnozielony , o wyjątkowo dużych oczach , ma zwykle ponad 3 m długości . Na ziemi potrafi się poruszać z prędkością 32 km/godz . Zaskoczony przez człowieka podnosi przednią część ciała na wysokość około 1,5 m , otwiera paszczę i z dużą szybkością atakuje . Ucieczka przed atakującą czarną mambą jest praktycznie niemożliwa . W porośniętym krzewami i trawami terenie nawet dobrze wytrenowany lekkoatleta nie rozwinie takiej prędkości jak czarna mamba .
          Jad czarnej mamby jest wyjątkowo silny i zawiera dużo neurotoksyn porażających układ oddechowy , nerwowy i zatrzymujących pracę serca . Ocenia się , że już dwie jego krople są w stanie uśmiercić dorosłego człowieka . W czasie ukąszenia czarna mamba wydziela czasem siedmiokrotnie większą ilość tego śmiertelnego jadu . Jeżeli dodamy do tego agresywność i zdecydowanie , z jakim mamba traktuje każdego intruza , to zrozumiały jest strach , jaki ten gatunek budzi wśród ludzi . Większą część życia czarna mamba spędza na drzewach , gdzie poluje na ptaki , zdarzają się też ukąszenia ludzi w górne , bardziej unaczynione części ciała . Jeśli po ukąszeniu nie poda się odpowiednio szybko surowicy , człowiek umiera w ciągu kilku godzin .
          Pamiętajmy jednak , że czarna mamba nie poluje na ludzi . Żywi się ona drobnymi ssakami , gadami i ptakami . Przednie zęby żuchwy są znacznie dłuższe od pozostałych i jest to cecha wszystkich węży z tej grupy , ułatwiająca im chwytanie ptaków . Czarna mamba jest jajorodna , samica składa od 10 do 25 jaj . 

AFRYKAŃSKI WĄŻ DRZEWNY

          Wśród gałęzi drzew rosnących na rozległych obszarach sawanny , w południowo-wschodniej Afryce , żyje urodziwy , osiągający prawie 2 m długości afrykański wąż drzewny . Większość życia spędza on na drzewach , gdzie poluje na ptaki . W poszukiwaniu łatwej zdobyczy penetruje także gniazda z jajami i pisklętami . Zjada również nadrzewne płazy i gady , np. kameleony . Po gałęziach porusza się wyjątkowo szybko i sprawnie . Na ziemi samice afrykańskiego węża drzewnego składają od 8 do 24 jaj , z których po około 3 miesiącach wylęgają się młode węże .
          Uzębienie afrykańskiego węża drzewnego jest zróżnicowane . Z przodu szczęki ma on zęby stosunkowo małe i niegroźne , natomiast z tyłu - znacznie większe zęby jadowe . Aby zęby jadowe wbiły się w ciało ofiary , wąż musi ją chwycić głęboko w paszczę . Przy powierzchownym chwycie działają tylko zęby niejadowe , dlatego afrykański wąż drzewny uważany był przez herpetologów za gatunek warunkowo jadowity . Dokładne badania tego jadu wykazały , że nie jest to właściwa opinia . Okazało się bowiem , że jad tego gada , aczkolwiek działa wolniej , porównywalny jest z jadem mamby zielonej czy czarnej .
          Do tragicznych wypadków z wężami jadowitymi posiadające zęby jadowe z tyłu szczęki dochodzi głównie przy ich chwytaniu do ręki . W warunkach naturalnych ukąszenia ludzi przez afrykańskiego węża drzewnego , z włączeniem zębów jadowych , zdarzają się rzadko .  

HELODERMY

           Na pustyniach Meksyku i na południu Stanów Zjednoczonych żyją dwa gatunki dużych , pięknie ubarwionych jaszczurek . Są to helodermy : arizońska i meksykańska (suspectum i horridum) . Ta pierwsza na ciemnogranatowym tle ma wiele różowokarminowych  plam , druga ma plamy pomarańczowożółte . Helodermy mają dużą masywną głowę , stosunkowo małe oczy i gruby ogon , tak charakterystyczny dla pustynnych jaszczurek . Ogon jest magazynem tłuszczowym wykorzystywanym w okresie braku pożywienia . Helodermy są jajorodne . Składają w wykopaną jamę około 10 jaj , z których po upływie miesiąca wykluwają się młode , blisko 20-centymetrowe jaszczurki . Życie heloderm związane jest z rytmem życia pustyni . Wczesną wiosną odbywają one gody , później zapadają w letni sen , ukryte głęboko pod rozpaloną powierzchnią pustyni . Budzą się znowu w czasie lipcowych lub sierpniowych opadów deszczu i dopóki zieleń pokrywa pustynne tereny , dopóty prowadzą o zmierzchu i nocą aktywne życie . Helodermy żywią się owadami , drobnymi ssakami i młodymi ptakami . Ich szczęki wyposażone są w mocne zęby , a potężne mięśnie sprawiają , że uścisk tych szczęk jest bardzo silny .
          Helodermy są w zasadzie jedynymi jadowitymi jaszczurkami spośród ponad 3000 gatunków tych gadów żyjących obecnie na ziemi . Gruczoły jadowe heloderm , mające około 4 cm długości , znajdują się w żuchwie . Mimo sporej liczby rowkowanych zębów jadowych , takie umiejscowienie tych gruczołów i fakt , że ich ujście jest znacznie oddalone od zębów sprawia , że aby jad dostał się do ciała ofiary , musi ją bardzo długo trzymać w szczękach . Jad heloderm wywołuje silny ból w miejscu ugryzienia , a niektóre jego składniki porażają system nerwowy . Co ciekawe , helodermy są odporne na swój jad . Wzajemne pogryzienia , jakie zdarzają się im w czasie walk godowych , nie wywołują u nich żadnych objawów . Dla człowieka te powolne i nieagresywne jaszczurki nie są niebezpieczne . Od działania jadu , którego nie można lekceważyć , bardziej niebezpieczne jest samo ugryzienie , a to z powodu dużej siły szczęk .

KOBRA KRÓLEWSKA

           W wypalonych słońcem rzadkich indyjskich lasach , wśród traw i krzewów , żyje kobra królewska - największy na świecie wąż jadowity . Porusza się bardzo sprawnie i szybko nie tylko po lądzie . Świetnie też pływa i wspina się po drzewie . Poza Indiami kobra królewska występuje na Półwyspie Indochińskim , w Malezji , Indonezji i na Filipinach . Tak szeroki zasięg występowania , a także różne środowiska życia sprawiają , że posiada zmienne ubarwienie - od jednolicie żółtobrązowego po oliwkowoczarne w poprzeczne paski . Kobra królewska żywi się głównie innymi wężami . W skład jej pokarmu wchodzą też nieduże ssaki i ptaki .
          Z butwiejących traw , liści czy pędów bambusa kobra królewska buduje gniazdo , w którym składa kilkadziesiąt jaj . W czasie chłodnych nocy jaja ogrzewa ciepło towarzyszące procesom fermentacyjnym gnijących roślin . W upalne dni gniazdo chroni jaja przed przegrzaniem przez palące promienie podzwrotnikowego słońca . Kobra królewska pilnuje gniazda aż do czasu wylęgu młodych . Samica przeważnie pozostaje w tym czasie w pobliżu bądź bezpośrednio na gnieździe . Każdy intruz , który pojawi się w strzeżonej przez kobrę strefie , zostanie zaatakowany . W tym czasie jest ona szczególnie niebezpieczna dla człowieka , choć jej agresywność wynika wyłącznie z konieczności obrony gniazda . Pamiętać trzeba , że dla tak dużego węża człowiek nie jest groźnym przeciwnikiem i u pilnującej gniazda kobry nie wywoła reakcji ucieczki , lecz raczej sprowokuje jej atak . Duża głowa kobry i duże gruczoły jadowe zawierające spore ilości bardzo niebezpiecznego jadu , mimo niewielkich zębów jadowych , sprawiają , że taki atak jest dla człowieka bardzo niebezpieczny . Bez natychmiastowej pomocy lekarskiej i podania odpowiedniej surowicy około 70% wypadków ukąszeń ludzi przez kobrę królewską kończy się śmiercią . Obliczono , że ilość jadu , wydzielonego przy ukąszeniu przez dorosłą kobrę , wystarcza , by w ciągu kilku godzin zabić słonia .

KOBRA CZARNOBIAŁA

          W lasach równikowych środkowej Afryki żyje przedstawicielka osobliwej grupy węży jadowitych - kobra czarnobiała . Z pozoru nie różni się niczym od pozostałych kobr . Tak jak one ma charakterystyczne , stosunkowo duże i jakby lekko odstające łuski okrywające głowę , może rozciągnąć mięśnie szyi i stworzyć z fałdów skóry swoisty kołnierz . Jest szybka i sprawna , jak przystało na tak dużego węża . Dzięki temu potrafi chwytać niewielkie ssaki , ropuchy i ptaki . Samica kobry czarnobiałej składa też jaja i buduje gniazdo , którego broni . Po około trzech tygodniach wylęgają się z jaj młode kobry .
           Kobra czarnobiała ma gruczoły jadowe wyposażone w jad typowy dla pozostałych afrykańskich kobr . Dopiero zęby jadowe stanowią swoisty wyróżnik tego jadowitego węża . Posiadają one maleńki otworek , znajdujący się na przedniej płaszczyźnie u góry . Służy on do wyrzucania jadu na odległość . Taki otworek znajduje się w każdym z zębów jadowych , kobra strzela w przeciwników dwoma równoległymi strumieniami trującej substancji . Wydychając gwałtownie powietrze, kobra wystrzeliwuje cienki strumień mieszaniny jadu i powietrza , precyzyjnie nakierowany , który może przelecieć w powietrzu ponad 4m . Kobra czarnobiała używa jadu do obrony , ale przede wszystkim do polowań . Wtedy wbija zęby i wstrzykuje jad w ciało ofiary . W specjalnych fermach węży , w których przebywają kobry plujące , pracownicy, którzy chcą je schwytać w celu pobrania od nich jadu , muszą każdorazowo zakładać na oczy okulary ochronne . Kobra wie doskonale , gdzie znajduje się najczulszy zmysł człowieka , którego porażenie czyni go zupełnie bezbronnym .

PŁAZY I GADY

          Wśród zwierząt jadowitych najgorszą opinię mają węże . Co gorsza , negatywny osąd przenosi się na pozostałe , niejadowite gatunki, których w tej grupie gadów jest zdecydowanie więcej . Węże jadowite , szczególnie te występujące w strefie tropikalnej , są powodem śmierci kilku tysięcy osób rocznie . Dotyczy to rejonów, gdzie brakuje opieki lekarskiej . W rozwiniętych cywilizacjach półkuli północnej więcej jest śmiertelnych ofiar wypadków samochodowych , choć przeciętny Europejczyk czy Amerykanin wcale nie boi się samochodu .
          Mało kto wie , że najbardziej toksyczny jad nie jest produkowany przez jadowite węże , ale przez kilkucentymetrowe kolorowe żabki , a więc przez płazy a nie gady . Jad płazów nie jest używany do polowania , a jedynie do obrony, należy do najniebezpieczniejszych substancji , jakie znaleziono w żywych organizmach . Człowiek nie jest obiektem polowania jakiegokolwiek płaza czy gada , z jadowitością tych zwierząt stykamy się jedynie wtedy , gdy używają jadu do obrony : czynnej , stosowanej przez większość węży jadowitych , oraz biernej , stosowanej przez większość płazów dysponujących gruczołami jadowymi . Płazy i gady jadowite wykształciły jednak pewne mechanizmy zachowań i charakterystyczne ubarwienie , które pozwala im oszczędzać cenny jad . Były one na tyle skuteczne , że niektóre niejadowite gatunki zaczęły je z powodzeniem naśladować , zapewniając sobie bezpieczeństwo . Ze względu na budowę aparatu jadowego można wyróżnić trzy zasadnicze grupy : 1- węże z zębami jadowymi osadzonymi z tyłu szczęki; 2- węże z zębami jadowymi osadzonymi z przodu szczęki , z rowkiem ułatwiającym spływanie jadu wzdłuż zęba; 3- węże z zębami jadowymi osadzonymi z przodu szczęki , z kanalikiem we wnętrzu zęba , którym jad dostaje się bezpośrednio do ciała ofiary . Najniebezpieczniejsze są jady działające na układ nerwowy , powodując paraliż , ustanie oddychania i pracy serca . Niektóre jady wywołują znacznie większe zmiany miejscowe , polegające na rozkładzie tkanek i komórek krwi . Inne nie wykazują działania miejscowego , a tylko ogólne .